{"id":17538,"date":"2022-11-02T13:43:09","date_gmt":"2022-11-02T12:43:09","guid":{"rendered":"https:\/\/journalift.org\/?p=17538"},"modified":"2022-11-02T15:23:27","modified_gmt":"2022-11-02T14:23:27","slug":"liria-nga-ndeshkimi","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/journalift.org\/sq\/liria-nga-ndeshkimi\/","title":{"rendered":"Liria nga nd\u00ebshkimi"},"content":{"rendered":"\n

Mosnd\u00ebshkimi, n.: p\u00ebrjashtimi ose liria nga nd\u00ebshkimi, d\u00ebmtimi ose humbja<\/span><\/i><\/p><\/p>\n\n

Shembull: ligjet u shkel\u00ebn pa u nd\u00ebshkuar<\/p>\n\n

Burimi: <\/span><\/i>Merriam Webster dictionary<\/span><\/i><\/a><\/p><\/p>\n\n

Dita Nd\u00ebrkomb\u00ebtare p\u00ebr t’i dh\u00ebn\u00eb fund pand\u00ebshkueshm\u00ebris\u00eb s\u00eb krimeve kund\u00ebr gazetar\u00ebve u krijua n\u00eb dhjetor t\u00eb vitit 2013 kur Asambleja e P\u00ebrgjithshme e OKB-s\u00eb miratoi nj\u00eb <\/span>Rezolut\u00eb<\/span><\/a> q\u00eb, nd\u00ebr t\u00eb tjera, pranon se puna e gazetar\u00ebve shpesh i v\u00eb ata n\u00eb rrezik t\u00eb ve\u00e7ant\u00eb t\u00eb frik\u00ebsimit, ngacmimit dhe dhun\u00ebs dhe duke pasur parasysh se mosnd\u00ebshkimi i sulmeve ndaj gazetar\u00ebve p\u00ebrb\u00ebn nj\u00eb nga sfidat kryesore p\u00ebr forcimin e mbrojtjes s\u00eb gazetar\u00ebve. Data u zgjodh n\u00eb p\u00ebrkujtim t\u00eb vrasjes s\u00eb Claude Verlon-it dhe Ghislaine Dupont-it n\u00eb Republik\u00ebn e Malit m\u00eb 2 n\u00ebntor t\u00eb vitit 2013.<\/span><\/p><\/p>\n\n

Si\u00e7 thuhet <\/span>nga OKB-ja<\/span><\/a>, rezoluta r\u00ebnd\u00ebsishme d\u00ebnon t\u00eb gjitha sulmet dhe dhun\u00ebn kund\u00ebr gazetar\u00ebve dhe punonj\u00ebsve t\u00eb mediave, u k\u00ebrkon shteteve an\u00ebtare t\u00eb parandalojn\u00eb dhun\u00ebn kund\u00ebr tyre dhe t\u00eb sigurojn\u00eb p\u00ebrgjegj\u00ebsi, t\u00eb nxjerrin para drejt\u00ebsis\u00eb autor\u00ebt e krimeve kund\u00ebr gazetar\u00ebve dhe punonj\u00ebsve t\u00eb mediave dhe t\u00eb sigurojn\u00eb q\u00eb viktimat t\u00eb ken\u00eb qasje n\u00eb mjetet juridike t\u00eb p\u00ebrshtatshme.<\/span><\/p><\/p>\n\n

Si rezultat, <\/span>\u00e7do vit, nga fundi i tetorit dhe fillimi i n\u00ebntorit, publikut i kujtohet fakti se vet\u00ebm <\/strong><\/span>87% e vrasjeve t\u00eb gazetar\u00ebve<\/a> midis 2006 dhe 2020 mbeten t\u00eb pazbardhura<\/strong>. Observatori i gazetar\u00ebve t\u00eb vrar\u00eb t\u00eb UNESCO-s <\/span>regjistroi 455 vrasje<\/span><\/a> gazetar\u00ebsh midis 2016 dhe 2021. Ai raporton se n\u00eb vitin 2021, shumica e vdekjeve kan\u00eb ndodhur n\u00eb Azi-Paq\u00ebsor, Amerik\u00ebn Latine dhe Karaibe. N\u00eb dekad\u00ebn e fundit qindra veprime t\u00eb ndryshme q\u00eb synonin forcimin e drejt\u00ebsis\u00eb u zbatuan n\u00eb mbar\u00eb bot\u00ebn, por numri i rasteve t\u00eb zgjidhura nuk duket t\u00eb jet\u00eb n\u00eb r\u00ebnie.<\/span><\/p><\/p>\n\n

N\u00eb nj\u00eb num\u00ebr t\u00eb konsideruesh\u00ebm rastesh, ekziston dyshimi i arsyesh\u00ebm se vrasjet jan\u00eb urdh\u00ebruar, madje jan\u00eb zbatuar nga shteti, duke u b\u00ebr\u00eb nj\u00eb mjet shtypjeje. \n<\/p>\n\n

\"Vrasjet<\/figure>\n\n

Vrasjet e gazetar\u00ebve n\u00eb Ballkanin Per\u00ebndimor<\/h2>\n\n

Kultura e mosnd\u00ebshkimit shpesh lidhet me regjimet autoritare. Por, si\u00e7 tregojn\u00eb t\u00eb dh\u00ebnat, ajo \u00ebsht\u00eb e pranishme n\u00eb t\u00eb ashtuquajturat demokraci n\u00eb zhvillim, si\u00e7 jan\u00eb vendet e Ballkanit Per\u00ebndimor. Rajoni ka rekordin e tij fatkeq. \n<\/p>\n\n

Trash\u00ebgimia e Serbis\u00eb p\u00ebrfshin vrasjen e gazetarit <\/span>Slavko Quruvija<\/span><\/a>, t\u00eb organizuar nga Sigurimi i Shtetit, n\u00eb vitin 1999 dhe nd\u00ebrkoh\u00eb q\u00eb procedurat ligjore jan\u00eb duke u zhvilluar, dhe an\u00ebtar\u00ebt e Sigurimit t\u00eb Shtetit u shpall\u00ebn fajtor\u00eb dy her\u00eb, ende nuk ka asnj\u00eb vendim. Ende nuk dihet autori q\u00eb urdh\u00ebroi ekzekutimin. Ndryshe nga rasti “Quruvija” q\u00eb arriti n\u00eb gjykat\u00eb, rastet – <\/span>Radislava Dada Vujasinoviq<\/span><\/a>, e vrar\u00eb n\u00eb vitin 1994 dhe – <\/span>Milan Pantiq<\/span><\/a>, i vrar\u00eb n\u00eb vitin 2001, jan\u00eb ende n\u00eb faz\u00ebn para-hetimore.<\/span><\/p><\/p>\n\n

Dushko Jovanoviqi<\/span><\/a> nga Mali i Zi, \u00ebsht\u00eb vrar\u00eb me nj\u00eb pushk\u00eb automatike n\u00eb vitin 2004. Nj\u00eb person u d\u00ebnua me 19 vjet burgim, por nuk dha asnj\u00eb informacion se kush q\u00ebndronte pas sulmit. M\u00eb 17 tetor t\u00eb vitit 2022, erdhi lajmi se nj\u00eb d\u00ebshmitar i mbrojtur do t\u00eb jepte nj\u00eb deklarat\u00eb q\u00eb do t\u00eb sjell\u00eb drit\u00eb t\u00eb re p\u00ebr k\u00ebt\u00eb krim dhe ka gjasa ta lidh at\u00eb me shtetin.<\/span><\/p><\/p>\n\n

Disa mund t\u00eb thon\u00eb se nuk ka pasur vrasje t\u00eb gazetar\u00ebve n\u00eb Ballkanin Per\u00ebndimor, vet\u00ebm tentativa t\u00eb pasuksesshme, t\u00eb cilat kan\u00eb nj\u00eb gj\u00eb t\u00eb p\u00ebrbashk\u00ebt \u2013 ato ende nuk jan\u00eb zgjidhur: \n<\/p>\n\n

N\u00eb vitin 2007, gazetari malazez <\/span>Tufik Softiq<\/span><\/a> ishte rrahur brutalisht n\u00eb Mal t\u00eb Zi. Gjasht\u00eb vjet m\u00eb von\u00eb makina e tij, e parkuar para sht\u00ebpis\u00eb s\u00eb familjes, ishte bombaduar. Softiq jetoi me mbrojtjen e policis\u00eb nga viti 2014 deri n\u00eb vitin 2016 kur <\/span>u t\u00ebrhoq<\/span><\/a> mbrojtja. Gazetari paditi Malin e Zi p\u00ebr d\u00ebshtimin e mbrojtjes s\u00eb t\u00eb drejtave t\u00eb tij dhe mund\u00ebsimin e pengimit nga organet e drejt\u00ebsis\u00eb. Edhe ky rast ende nuk \u00ebsht\u00eb <\/span>zbardhur<\/span><\/a>.<\/span><\/p><\/p>\n\n

N\u00eb vitin 2018, gazetarja Olivera Lakiq u plagos kur u q\u00ebllua me arm\u00eb zjarri para sht\u00ebpis\u00eb ku jetonte n\u00eb Mal t\u00eb Zi. N\u00eb vitin 2021 <\/span>u arrestua<\/span><\/a> nj\u00eb polic, n\u00ebn dyshimin se ishte i p\u00ebrfshir\u00eb n\u00eb t\u00eb sht\u00ebnat. Deri m\u00eb tani, nuk \u00ebsht\u00eb b\u00ebr\u00eb asnj\u00eb p\u00ebrparim nga nga organet e drejt\u00ebsis\u00eb.<\/span><\/p><\/p>\n\n

N\u00eb vitin 2007, nj\u00eb nga dy bombat shp\u00ebrtheu n\u00eb parvazin e dritares s\u00eb gazetarit serb\u00a0 <\/span>Dejan Anastasijeviqit.<\/span><\/a> Ajo q\u00eb i shp\u00ebtoi Anastasijeviqit dhe gruas s\u00eb tij ishte fakti se ata ishin n\u00eb shtrat n\u00eb momentin e shp\u00ebrthimit. I p\u00ebrballur me munges\u00ebn e nteresimit t\u00eb policis\u00eb, Anastasijeviqi <\/span>e hetoi vet\u00eb k\u00ebt\u00eb sulm<\/span><\/a> duke dh\u00ebn\u00eb t\u00eb dh\u00ebna se kush mund t\u00eb ket\u00eb qen\u00eb pas saj. Policia d\u00ebshtoi t\u00eb veproj\u00eb sipas gjetjeve t\u00eb tij, dhe publiku ende nuk ka gjetur se kush e vendosi bomb\u00ebn dhe kush e urdh\u00ebroi at\u00eb. Anastasijeviqi nd\u00ebrroi jet\u00eb n\u00eb vitin 2019.<\/span><\/p><\/p>\n\n

N\u00eb vitin 2018, gazetari serb Milan Jovanoviqi dhe gruaja e tij u zgjuan dhe gjet\u00ebn sht\u00ebpin\u00eb e tyre t\u00eb p\u00ebrfshir\u00eb nga flak\u00ebt. Ata shp\u00ebtuan, por sht\u00ebpia u b\u00eb e pabanueshme. N\u00eb baz\u00eb t\u00eb hetimeve, kryetari i vet\u00ebqeverisjes lokale \u00ebsht\u00eb akuzuar p\u00ebr urdh\u00ebrimin e zjarrv\u00ebn\u00ebs, nd\u00ebrsa dy persona p\u00ebr ekzekutimin e tij. Pas dy vitesh procedur\u00eb, gjykata e anuloi aktgjykimin q\u00eb i shpalli t\u00eb gjith\u00eb fajtor\u00eb dhe urdh\u00ebroi<\/span> rigjykim<\/span><\/a> i cili \u00ebsht\u00eb n\u00eb proces.<\/span><\/p><\/p>\n\n

N\u00eb fund t\u00eb vitit 2020, gazetari shqiptar <\/span>Eldion Ndreka<\/span><\/a> ishte me familjen e tij, duke p\u00ebrfshir\u00eb dy vajza t\u00eb vogla, kur nj\u00eb shp\u00ebrthim ndodhi n\u00eb der\u00ebn e sht\u00ebpis\u00eb s\u00eb tyre. Incidenti ende nuk \u00ebsht\u00eb zbardhur.<\/span><\/p><\/p>\n\n

K\u00ebto sulme kishin synonin gazetar\u00eb t\u00eb ve\u00e7ant\u00eb p\u00ebr shkak t\u00eb pun\u00ebs s\u00eb tyre, por rajoni mbart m\u00eb shum\u00eb frik\u00eb \u2013 duke p\u00ebrfshir\u00eb at\u00eb t\u00eb 16 profesionist\u00ebve t\u00eb mediave q\u00eb humb\u00ebn jet\u00ebn n\u00eb bombardimin e NATO-s ndaj nd\u00ebrtes\u00ebs s\u00eb transmetuesit publik n\u00eb vitin 1999. Ashtu si n\u00eb raste t\u00eb tjera, edhe ky do t\u00eb zgjidhet vet\u00ebm kur zbulohet informacioni se kush \u00ebsht\u00eb personi q\u00eb ka urdh\u00ebruar profesionist\u00ebt e mediave t\u00eb q\u00ebndrojn\u00eb n\u00eb nd\u00ebrtes\u00eb, duke ditur se e nj\u00ebjta do t\u00eb sulmohet.Hetimi komb\u00ebtar ka t\u00eb ngjar\u00eb t\u00eb \u00e7oj\u00eb n\u00eb vet\u00eb shtetin. Nga ana tjet\u00ebr, precedenti i shpalljes s\u00eb medias nj\u00eb objektiv legjitim, n\u00eb koh\u00eb lufte, mbetet shum\u00eb i diskutuesh\u00ebm. \n<\/p>\n\n

\"Frikësimi<\/figure>\n\n

Frik\u00ebsimi – verbal dhe fizik<\/h2>\n\n

Sulmet ndaj jet\u00ebve t\u00eb gazetar\u00ebve dhe profesionist\u00ebve t\u00eb tjer\u00eb t\u00eb medias, p\u00ebr fat t\u00eb mir\u00eb, mbeten t\u00eb rralla k\u00ebto dit\u00eb n\u00eb rajon. Disa gazetar\u00eb argumentojn\u00eb se ka m\u00ebnyra m\u00eb t\u00eb mira p\u00ebr t\u00eb ndikuar n\u00eb jet\u00ebn e gazetar\u00ebve n\u00eb m\u00ebnyr\u00eb q\u00eb t’i pengojn\u00eb ata t\u00eb informojn\u00eb n\u00eb interes t\u00eb publikut. K\u00ebto m\u00ebnyra p\u00ebrfshijn\u00eb sulme fizike, k\u00ebrc\u00ebnime me vdekje ndaj gazetar\u00ebve, por edhe familjeve t\u00eb tyre, dhe k\u00ebrc\u00ebnime t\u00eb tjera verbale dhe p\u00ebrmbajtje q\u00eb synojn\u00eb t’i frik\u00ebsojn\u00eb ata. \n<\/p>\n\n

K\u00ebto incidente, qofshin k\u00ebrc\u00ebnime apo sulme t\u00eb v\u00ebrteta, duket se tregojn\u00eb gjithashtu nj\u00eb nivel t\u00eb lart\u00eb t\u00eb mosnd\u00ebshkimit n\u00eb Ballkanin Per\u00ebndimor. <\/span>Rrjeti i Gazetar\u00ebve t\u00eb Sigurt<\/span><\/a> (Safe Journalists Network) regjistron incidente t\u00eb tilla n\u00eb baz\u00ebn e t\u00eb dh\u00ebnave t\u00eb tij dhe nxjerr raporte vjetore p\u00ebr nivelin e lirive t\u00eb mediave dhe sigurin\u00eb e gazetar\u00ebve. Raporti i rrjetit m\u00eb i fundit, duke ofruar nj\u00eb <\/span>analiz\u00eb krahasuese<\/span><\/a> t\u00eb situat\u00ebs n\u00eb rajon, thot\u00eb:<\/span><\/p><\/p>\n\n

K\u00ebrc\u00ebnimet verbale dhe ngacmimet, por m\u00eb shqet\u00ebsuese, k\u00ebrc\u00ebnimet ndaj jet\u00ebs dhe k\u00ebrc\u00ebnimet ndaj siguris\u00eb fizike dejt\u00eb gazetar\u00ebve, jan\u00eb ende llojet m\u00eb t\u00eb spikatura t\u00eb presionit t\u00eb hapur ndaj gazetar\u00ebve dhe organizatave t\u00eb tyre mediatike. Frekuenca e k\u00ebsaj sjelljeje t\u00eb keqe ishte m\u00eb e lart\u00eb n\u00eb Serbi si n\u00eb vitin 2020 ashtu edhe n\u00eb vitin 2021, por padyshim q\u00eb kishte nj\u00eb num\u00ebr t\u00eb lart\u00eb t\u00eb k\u00ebtyre llojeve n\u00eb pothuajse t\u00eb gjitha vendet e tjera t\u00eb rajonit.<\/span><\/i><\/p><\/p><\/blockquote><\/figure>\n\n

Raporti vazhdon t\u00eb siguroj\u00eb t\u00eb dh\u00ebna p\u00ebr numrin e incidenteve, verbale dhe fizike, kund\u00ebr gazetar\u00ebve n\u00eb rajon dhe sipas vendeve duke paraqitur nj\u00eb pamje t\u00eb zymt\u00eb dhe duke sugjeruar se ka munges\u00eb t\u00eb vullnetit politik p\u00ebr t\u00eb siguruar nj\u00eb drejt\u00ebsi efikase dhe t\u00eb pavarur q\u00eb do t’i gjente dhe sanksiononte autor\u00ebt. \n<\/p>\n\n

Baza e t\u00eb dh\u00ebnave e mbajtur nga Rrjeti i Gazetar\u00ebve t\u00eb Sigurt mbledh informacione bazuar n\u00eb kritere specifike. \n<\/p>\n\n

Deri n\u00eb fund t\u00eb vitit 2021, jan\u00eb regjistruar 1074 incidente, 242 prej t\u00eb cilave p\u00ebrb\u00ebjn\u00eb nj\u00eb sulm fizik t\u00eb v\u00ebrtet. N\u00eb vet\u00ebm 29 raste – ose 12% – autori u d\u00ebnua.<\/b><\/p><\/p>\n\n

\"Mësoni<\/figure>\n\n

M\u00ebsoni si t\u00eb mbroni veten<\/h2>\n\n

N\u00ebse jeni nj\u00eb gazetar q\u00eb raporton nga tubime paq\u00ebsore ose protesta q\u00eb mund t\u00eb b\u00ebhen t\u00eb dhunshme, ndiqni kursin Thomson Media t\u00eb p\u00ebrgatitur p\u00ebr ju. Ballkani Per\u00ebndimor – Q\u00ebndrimi i sigurt n\u00eb mbulimin e protestave p\u00ebr gazetar\u00ebt, kursi me rit\u00ebm t\u00eb pavarur synon t’ju p\u00ebrgatis\u00eb p\u00ebr situata t\u00eb paparashikuara \u2013 nga \u00e7far\u00eb t\u00eb vishni deri tek m\u00ebnyra se si t’i mbani t\u00eb sigurta t\u00eb dh\u00ebnat e telefonit tuaj celular. Shikoni kurset n\u00eb gjuh\u00ebt e ndryshme k\u00ebtu:<\/span><\/p><\/p>\n\n