Како си?
Покрај прашањата како да се заштитиме од физички или онлајн напади, како да се реагира на нив, кому нападите да се пријават и дали да се влезе во расправија со напаѓачот, за доброто на новинарот/новинарката, важно е и прашањето за справување со можните психолошки последици. Новинарките кои биле изложени на вознемирување на интернет, го опишаа чувството со зборовите – „како некој да ме шутнал со сета сила во стомакот“.
Повлекувањето во себе, несигурноста, анксиозноста, па дури и сменетиот пристап кон работата, се само дел од можните реакции. Како тие да се надминат и со кои техники да се олеснат ситуациите што тешко можат да се избегнат, за Journalift објаснуваат Тања Игњатовиќ и Данка Спасовски, од Автономниот женски центар (АЖЦ).
Journalift: Како да ја препознаеме траумата, односно, кои се знаците кои укажуваат дека сме биле изложени на неа и дека е време да реагираме?
АЖЦ: Траумата се јавува кога психичките капацитети на една личност, не се доволни за да се надмине реакцијата предизвикана од некој (трауматски) настан. Природниот биолошки одговор на организмот, на заканата по физичкиот и телесниот интегритет, во насока на преживување, е една од двете реакции: борба или бегство. Иако овие две реакции се адаптациски механизми, човечкото суштество може да изреагира и на трет начин – со реакција на парализираност – вкочанетост, односно отсуство на реакција.
Знаците дека сме биле изложени на траума опфаќаат: страв, збунетост, чувство на беспомошност, преплавеност со емоции на стрепење, вознемиреност, тага, очај, ужас. Едно лице може да има прекумерни реакции во однесувањето, да биде раздразливо или да се сепнува при секој звук или нечие присуство. Овој вид на симптоми, се нарекуваaт симптоми на прекумерна возбуда, организмот реагира како опасноста да е сѐ уште присутна.
Исто така, она што ја карактеризира и издвојува траумата како специфична, се искуствата поврзани со самиот настан: често или постојано враќање на сликите на настанoт во мислите (мисли што се наметнуваат или ‘флеш-бек’ доживувања), потребата постојано да се размислува за него, кошмарни сништа. Оваа карактеристика на траумата, го олеснува нејзиното препознавање.
Од друга страна, постојат потешко препознатливи знаци. Еден од нив е необичното изостанување на реакција, по преживеаниот стресен настан, рамнодушноста додека за него детално се раскажува. Ваквите ситуации често може да доведат до тоа, набљудувачите или самото лице, да ја намалат тежината на траумата, бидејќи на прв поглед се чини дека таа не оставила никакви последици. Освен тоа, искуството може делумно или парцијално да се избрише од сеќавањето.
Траумата од насилството, често предизвикува потиснување на агресијата, која не можела да биде изразена кон сторителот на насилството. Акумулираната агресија не може сама од себе да исчезне, па затоа се манифестира во некои неопасни, помалку конфликтни ситуации, каде што е „побезбедно“ да се исфрли.
Journalift: Кои се можните последици од долготрајната изложеност на стрес и трауматски настани?
AЖЦ: Траумите се поделени на оние кои се јавуваат како резултат на еден настан и оние кои се јавуваат поради долготрајна изложеност на стрес, па затоа тие имаат кумулативен ефект.
Повторливата траума, меѓу другото, доведува до изменето однесување, како покорност, повлекување или научена беспомошност, што води кон депресија.
Трпењето на тешки и оптоварувачки чувства, како што се стравот, анксиозноста, чувството на понизност, ограничување на слободното однесување, тага и депресија, во текот на подолг временски период, последователно води до исцрпување на капацитетот на телото за оптимално функционирање. Трпењето на стресот и траумата, како свој кумулативен ефект, многу често произведува психосоматски заболувања, како што се висок крвен притисок, мигрена, болести на тироидната жлезда, чир на желудникот и други гастроинтестинални проблеми, срцев удар, ревматоидно воспаление на зглобовите, астма и други сериозни хронични заболувања. Освен тоа, може да резултира со развој на несоодветни однесувања, како што се самоиницијативното земање или зависност од лекови, алкохол и психоактивни супстанции. Личноста што трпи, може да ја сврти агресијата и деструкцијата кон себе, да се самоповредува, да се обиде да изврши или да изврши самоубиство.
Journalift: Освен очигледните форми на насилно однесување, вербалните и физичките напади, што уште може да биде знак дека некој е жртва на вознемирување? Каде е границата, односно како може една личност, на пример, во редакцијата, да ги разликува вообичаените критики од вознемирувањето?
АЖЦ: Вознемирувањето претставува спектар на однесувања (вербално, невербално или физичко) што предизвикува непријатност, страв или создава непријателско, понижувачко или навредливо опкружување. Тоа може да биде едно или повторено дејствие, кое прераснува во злоставување. Исмејувањето, навредливата „духовитост“ и „шеги“, гестикулацијата, негативните квалификации насочени кон една личност, мотивите, чувствата на друго лице, коментарите насочени кон телото/изгледот, континуираното негирање на сѐ што прави една личност, намерното игнорирање, индиректното заплашување, имплицитните закани и цела низа на други дејствија, можат да претставуваат вознемирување. Некои постапки не мора нужно да бидат непријатни (однадвор гледано), но тие, исто така, претставуваат вознемирување – како што е упорното несакано внимание, интимизирањето, ласкањето, јавното фаворизирање …
Вознемирувањето го препознаваме според личното доживување – непријатност, напнатост, вознемиреност, срам, вина, страв, лутина, бес, беспомошност… – по реакцијата на таквото однесување и потребата да се заштитиме, одбраниме или да ги избегнеме луѓето кои се однесуваат на овој начин.
Границата ја поставува личноста која е изложена на такво однесување (никогаш личноста која се однесува на овој начин). Би било погрешно, на личноста која се чувствува вознемирено, да ѝ се вели: „не е тоа ништо“, „тоа е само шега“, „премногу си чувствителен/на“, „на сите тоа им се случува, сето тоа го трпиме“ и слично.
Постои јасна разлика помеѓу „вообичаената“ критика и вознемирувањето.
Критиката треба да биде насочена кон активност, акција или дело, а не кон личност. Таа содржи јасна порака за тоа што не е добро во акцијата или делото, што треба да се поправи и на кој начин (сугестија, предлог).
Journalift: Што сѐ може да претставува сексуалното вознемирување?
АЖЦ: Сексуалното вознемирување е специфична форма на вознемирување, на кое почесто се изложени жените и вклучува каква било форма на несакано вербално, невербално или физичко однесување од сексуална природа, со цел или исход да се повреди достоинството на една личност, особено кога се создава застрашувачка, непријателска, деградирачка, понижувачка, односно, навредлива атмосфера. Сродните појави вклучуваат сексуална уцена, односно однесување во форма на сугестии, предлози и барања на услуги од сексуална природа, заради остварување на одредени права или исполнување на обврски или закани дека во случај на одбивање да се пружи бараната услуга, ќе дојде до загрозување на правата, до отежнато или оневозможено остварување на обврските или до изнесување на податоци кои можат да му наштетат на угледот и честа на дадената личност или на лица што ѝ се блиски..
Сексизмот (или сексистичката дискриминација) е вербално и невербално однесување, со кое се изразува (или пропагира) предрасуди поврзани со полот или сексуалната ориентација на личноста. Сексуалната објективизација претставува коментирање на изгледот и делови од телото (кое не мора да биде негативно и навредливо), преку кое перципираната сексуална привлечност на една личност, се поставува како карактеристика што ја одредува, односно ја одредува нејзината вредност, наместо да се вреднува нејзината способност, активност, идеи (типичен пример е употребата на зборовите „поубав пол“ или „кукла“).
Journalift: Што можеме да направиме за да го сопреме, односно спречиме вознемирувањето, пред се да отиде предалеку и пред последиците да станат премногу сериозни?
АЖЦ: Кога некое однесување се доживува како непријатно и вознемирувачко, може да се случи личноста да биде обземена од чувства. Тоа може да доведе до блокада, да изостане каква било реакција или може да поттикне бурна реакција (агресивност, напад, плачење), што се сака да се избегне. Може да се почувствува збунетост, несигурност во сопствената проценка – дали тоа што се случило и се случува е всушност вознемирување или погрешно сме ја разбрале ситуацијата, дали се работи за преосетливост, неподготвеност да се прифати критика или сомнеж дека и самата личност придонела за таквото однесување и непријатност. Луѓето кои се склони кон вознемирување и злоставување, понекогаш поттикнуваат конфузија и двосмисленост на ситуациите, бидејќи тоа е начин да ја избегнат одговорноста.
Добар начин да се обидете да го сопрете, односно спречите вознемирувањето, е јасно да ѝ кажете на другата личност, што во нејзиното однесување предизвикува непријатни реакции и што треба да се промени. Овој начин на комуникација и однесување се нарекува асертивно однесување. Нашата култура не е склона да воспитува асертивност (квалитет, вештина или способност да се заземете за себе и за своите права), но таа може да се вежба и да се совлада.
Во ситуации на вознемирување и насилство, може да се бара поддршка од колешките и колегите. Важно е оној што пружа подршка да умее да слуша – активно и со емпатија – за да ги разбере чувствата и потребите на лицето кое е повредено, да му покаже дека е важно, дека го разбира проблемот од негова перспектива. На личноста што преживеала вознемирување, треба да ѝ се верува, да се прифатат нејзините искуства, да се потврди и признае неправдата, да не се осудува, да ѝ се помогне појасно да ја согледа ситуацијата, да не ѝ се нудат совети и готови решенија, да се почитуваат нејзините одлуки и избори, да се поддржи да биде одговорна кон себе, да се грижи за себе и да носи одлуки во свој најдобар интерес. Тоа подразбира почитување на приватноста и доверливоста на односот, како и времето што ѝ е потребно на жртвата да се справи со чувствата и последиците.
Доколку во ситуацијата на вознемирување и злоставување биле присутни и други лица – „набљудувачи“ или „сведоци“ – би било важно тие да се вклучат и да ја поддржат жртвата.
Внатрешни механизми за заштита
Важно е секоја редакција да има внатрешни механизми за заштита на жртвите. Тоа може да биде неформална консултативна постапка, која е доверлива и не вклучува официјална евиденција со земање на личните податоци на личноста што пријавила вознемирување. Оваа постапка треба да ја спроведува едно или повеќе лица од доверба, кое има стручно знаење и кое ќе ѝ пружи поддршка на жртвата, која редовно ќе ја информира и ќе им предложи можни превентивни мерки на надлежните. Заштитниот механизам може да биде сосема поинаков – формален. Лицето кое смета дека е жртва на вознемирување, може да поведе формална постапка за пријавување на делото и на лицето кое тоа го направило, до надлежната комисија, која ќе ја разгледа пријавата и сите докази и ќе одлучи дали во дадениот случај имало вознемирување или злоставување.
Без разлика на процедурите за внатрешна заштита, лицето кое било подложено на вознемирување или злоставување, може да поведе и соодветни судски постапки – парнични, за заштита од дискриминација, или кривични, за сексуално вознемирување и демнење.
Во случај сторител на вознемирувањето и насилството да е лице, со кое постоела емоционална/интимна врска, можно е да се добијат итни и продолжени итни мерки или мерки за заштита од насилство.
Journalift: Како да се реагира во моментот на напад или вознемирување, односно веднаш откако тоа ќе се случи? Дали постојат тактики кои можат да ни помогнат да ги минимизираме можните последици?
АЖЦ: Секогаш кога постои непосредна опасност од напад, најважно е да се размислува за безбедноста на лицето кое е изложено на тој напад. Ако е можно, добро е да се разработат стратегии кои ги намалуваат ризиците да дојде до напад. Размислете за работи како: безбедно засолниште, организирање на деловните состаноци на јавни места, запознавање на колегите и блиските пријатели со ситуацијата, со нив да се договари сигнал за повик за помош, доколку биде потребно. Важно е да се избегнува користењето на приватните телефони за деловни повици, секогаш да се имаат при рака броевите на луѓето на кои можете да им се јавите во итни случаи, да се менуваат маршрутите по кои се доаѓа и се заминува од работа.
Ако нападот, и покрај мерките на претпазливост, се случи, многу е важно да го пријавите, да се документираат пораките, да се оди на лекар. Исто така, од корист може да биде и повик до службите или организациите, кои обезбедуваат помош за жртвите на насилство.
По нападот, кога лицето ќе биде на безбедно место, вистинско време е да побара и неформална поддршка – од пријателите, роднините и колегите, или формална, од надлежните лица и служби.
Journalift: Каков став да се заземе кон напаѓачот?
АЖЦ: Важно е да се има на ум дека напаѓачот е одговорен за делата што ги извршил. Личноста што е нападната, треба да се грижи за себе. Таа не е одговорна за она што ќе се случува со напаѓачот.
Тој може да го минимизира она што е направено, па дури и да негира дека нешто се случило. Тој е вешт во извртување на ситуацијата, па лесно може, за делата што ги сторил, да ги обвини околностите или нападнатата личност. Напаѓачите се способни да го зголемат притисокот (заканите и заплашувањата), со цел да ја спречат жртвата да побара помош. Кога ќе проценат дека е корисно, тие можат да се извинат, да изразат жалење или да ветат дека нема да го повторат таквото однесување, дури и да бидат нагласено љубезни или да даваат подароци (обично, ако можат на тој начин да избегнат пријавување и санкционирање).
Личноста која го преживеала нападот, има право да одлучи што е во нејзин најдобар интерес, односно каков однос (и дали воопшто) сака со сторителот. Тоа може да зависи од конкретната ситуација, од карактеристиките на извршеното дело, од последиците, како и од однесувањето на сторителот.
Journalift: Кои техники за самопомош можеме да ги користиме, за да излеземе од стресни ситуации? Што правиме за да го намалиме нивото на стрес веднаш по нападот, а што подоцна, кога работите малку ќе се слегнат?
АЖЦ: Кога ќе се случи напад, приоритет е, лицето што пружа поддршка, или самата личност што доживеала напад, доколку е можно, да најдат безбедно место, да се изместат од местото на настанот.
Пред сè, важно е да се споделат информациите за нападот со лицето или лицата кои можат да пружат поддршка. Тоа секако можат, и најчесто треба да бидат, и претставниците на институциите, но во ситуации кога ова не е можно да се спроведе, важно е да го споделите искуството од преживеаниот стрес со личност на која ѝ верувате.
Зборувањето за преживеаниот трауматски настан, има повеќе функции: вентилација – ослободување од негативните емоции, стравот, тагата и беспомошноста; валидација – траумата полесно се поднесува кога некој друг ќе препознае дека тоа што се случило е насилство, кога разбира и потврдува оти тоа е тешко искуство; информирањето на другите луѓе за преживеаното насилството, помага да се преземат конкретни активности, кои ќе го спречат натамошното насилство од страна на напаѓачите.
Една од техниките која жената може сама да ја примени веднаш по нападот, доколку се почувствува обземена од анксиозност и ѝ треба време да се соземе и да се врати во реалноста, е таканаречената „grounding” техника (техника за „заземјување“). Таа треба да се фокусира на нејзината околина и на она што го забележува во неа, овде и сега. Треба да направи 5 работи: да пронајде и неколку секунди да гледа во пет предмети во своето опкружување, да допре четири работи и да ја почувствува нивната текстура, фокусирано да слушне три звуци во позадина (прво најгласните, а потоа и потивките), да помириса две работи и да почувствува еден вкус.
Оваа техника е корисна кај постоењето на трауматски последици, напади на паника или дисоцијативна одбрана од траумата (раздвојување на чувствата).
Некои техники за самопомош може да се гледаат како спонтани: жената ќе има потреба да разговара со некого, да се исплаче, да се засолни на безбедно место. Меѓутоа, тоа обично не е доволно за да се неутрализира стресната реакција, па затоа е неопходно, доколку е можно, да се применат некои техники за релаксација, кои секако ќе придонесат за ослободување од напнатоста.
Меѓутоа, кога ќе помине состојбата на непосредна реакција на стресот, организмот почнува да се релаксира, но тој не е во состојба да се ослободи од напнатоста, очекувано е да се јават низа емоционални и телесни реакции. Постојат одреден број на испробани техники за опуштање, кои можат да се практикуваат самоиницијативно, но важно е да се обрне внимание на ефектот што го произведуваат – доколку дојде до некакви нарушувања, подобро е да се прекине вежбата.
Добро познат метод за смирување е дишењето – треба да се дише од стомакот, а не плитко, секое вдишување треба да трае 4-5 секунди, како и секое издишување. Ова треба да се повтори 4-5 пати, со затворени очи, ако така ѝ е полесно на жената. Покрај вежбите за дишење, може да се користат и рацете, така што ќе се протријат дланките, па така топли да се стават на стомак (при што ќе се следи вдишувањето и издишувањето).
Доколку постојат проблеми со спиењето, на нив може да се влијае со мускулна релаксација пред спиење, во лежечка положба. За оваа вежба потребно е да се одвои одредено време, бидејќи е неопходно да се постигне повисок степен на смиреност. Се почнува од мускулите на нозете (прстите), па се оди нагоре, потоа се преминува на рацете и на крајот на мускулите на вратот и лицето. Отпрвин, мускулите се стегаат колку што е можно повеќе и посилно, а потоа се опуштаат. Така се прави со сите мускули, а потоа или за време на вежбањето, може да се замисли престојување во простор кој жената го сака и го доживува како смирувачки (најдобро некое место во природа – (шума, морски брег, вода …).
Некои состојби не толерираат медитативни или статични вежби, доколку анксиозноста се враќа или се интензивира, па затоа е потребно нешто подинамично. Така, може да се работи на протресување на телото: се застанува исправено, но опуштено, во мал расчекор, а потоа се протресуваат рацете, доволно силно, но не толку да биде непријатно. Следат нозете, а потоа и целото тело. Ова го ослободува телото од вишокот на напнатост, барем за некое време. Исто така, краткорочен, но интензивен физички напор, може да биде корисен (трчање нагоре и надолу по скали, скокање) за намалување на нивото на анксиозност.
Овие техники можат да бидат корисни во ситуации кога други видови на помош не се достапни и може да се практикуваат без ризик дека ќе бидат штетни, под услов да се ослушнуваат реакциите на организмот и да се прекине вежбата при какво било навестување, дека она што се прави е непријатно. Сепак, за надминување на траумата, најчесто е потребна терапевтска поддршка, фокусирана на разговор, на мисловна обработка на трауматското доживување и негова интеграција со остатокот од искуството, што претставува процес.
Journalift: Како препознаваме дека е време да побараме професионална помош?
АЖЦ: Понекогаш анксиозноста опстојува дури и откако ќе се обидеме да ја надминеме на некој начин. Ако некое лице се чувствува преплавено со анксиозност, тага или почнува да доживува чувства на безнадежност, очај или безперспективност, тогаш дефинитивно треба да побара професионална помош. Истата препорака е за некои помалку интензивни чувства, но кои траат доволно долго, за личноста да почне да ги менува своите животни навики и рутини, и да функционира на полошо ниво. Не постои точно време кое е показател за тоа кога треба да му се обратите на професионалец – доволно е лицето да забележи дека нешто се променило во однос на претходното функционирање: на работа, во семејството, во односите со пријателите или партнерите. Показатели се и промените во навиките на одржување на личната хигиена, хигиената на домот, промените во исхраната, во ритамот на спиење, во партнерските и сексуалните односи. Може да се случи личноста да стане помалку продуктивна или нефункционална во извршувањето на работата, што функционално ја работела до инцидентот, освен тоа, може да чувствува умор и исцрпеност, отпор кон работи кои дотогаш ѝ биле интересни и ја привлекувале.
Понекогаш луѓето кај кои се развиле трауматски последици, не ги забележуваат промените во нивното однесување, туку тоа го забележуваат луѓе од опружувањето, кои добро ја познаваат личноста или ја гледаат секојдневно. Секако, во овие ситуации, важно е да се побара професионална поддршка за надминување на траумата, бидејќи, сепак, на трауматското искуство, и покрај неговиот потенцијал да го деградира квалитетот на животот, е можно да се работи и да се промени. Секако, секогаш е подобро, што е можно порано, да се почне со решавање на кризата што ја предизвикува трауматското искуство, но, исто така, добро е да почнете да работите на себе кога било, дури и ако поминало некое време од настанот.
Journalift: Има ли начин да воспоставиме или одржуваме баланс, односно да ги подигнеме нашите одбранбени потенцијали, со цел честата изложеност на вознемирување да не влијае толку многу на нас? Дали ова може да биде некоја форма на превенција?
АЖЦ: Колку и да имате искуство со вознемирувањето и развиени стратегии за справување со него, очекувано е тоа да предизвика одредена количина на стрес. Сепак, нашите капацитети секако можат да се зголемат и да влијаат на тоа полесно да се спротивставиме, а последиците што ќе ги трпиме да бидат помалку тешки.
Како и органскиот, така и психолошкиот „имунитет“ се гради со текот на времето и на него влијаат голем број фактори, но тој не е статичен и може да се развива.
Првата важна работа е да се обезбедат услови во кои нашето тело нема да трпи – бидејќи колку телото е поуморно и поисцрпено, толку е помал прагот на толеранција кон каков било вид на стрес. Доволно сон и одмор, посветување на слободното време на активности и на луѓе што ги сакаме, занимавање со некое хоби, физичка активност – предуслови се за еден дел на цврста база за психолошката отпорност.
Учењето на нови вештини може да помогне во подигањето на самодовербата и зајакнувањето на автономијата на личноста. Една од нив е техниката на асертивна комуникација, која го збогатува збирот на комуникациски вештини. Со развивање на асертивноста, една личност си дава себеси дозвола да каже ако нешто ѝ пречи, на директен начин да ѝ го каже тоа на личноста која се однесува агресивно. Во тесна врска со асертивноста е правото на сопствени граници, кои агресивните луѓе имаат тенденција да ги преминат. Од друга страна, луѓето во пасивна положба имаат тенденција да не ги држат доволно цврсто границите и себеси да се одржуваат во ситуации во кои не се чувствуваат добро, бидејќи им е непријатно тоа да го изразат гласно. Асертивноста е особина која е во рамнотежа помеѓу повлекувањето и нападот, но не е вродена ниту непроменлива: таа се учи и се унапредува со текот на времето. Во таа смисла, доколку доживеете напад, би било добро тоа да го препознаете и да го именувате како агресивно однесување, за да ги задржите што е можно поцврсто границите и да избегнете влегување во пасивна позиција, во која самите би се преиспитувале или би барале вина кај себе.
Добра стратегија за градење на капацитетите, во ситуации кои можат да вклучуваат и насилничко однесување, е поврзувањето и вмрежувањето со организациите и, доколку е можно, со институциите кои се занимаваат со правните аспекти и можностите (за жените) во ситуации на насилство. Познавањето на процедурите, на правните постапки, како и адресите каде (жените) можат да се јават, секогаш зајакнува, бидејќи со тоа се дознава оти таа не е беспомошна, дека не е единствената на која тоа ѝ се случува, дека ситуациите низ коишто поминува им се познати на професионалците, така што постојат различни опции што можат да се користат, доколку е потребно да се заштитат од насилниците.
Journalift: Вознемирувањето преку интернет стана многу честа појава. Над 73% од новинарките во светот, доживеале вакво нешто, покажува истражување на УНЕСКО. Дел од новинарките опишаа како онлајн вознемирувањето влијаело на нивните животи и на нивната работа, со следнава реченица: „Се чувствував како некој да ме шутнал во стомак“.
Која е вообичаената реакција на онлајн вознемирувањето? Какви чувства и какви последици може да очекува една личност да развие, доколку се најде во таква ситуација?
АЖЦ: Може да се каже дека природата и причините за онлајн вознемирувањето и насилството, не се разликуваат од насилството што се случува надвор од интернетот, туку се разликуваат „алатките“ на видливоста на таквото насилство (се шири побрзо, доказите можат да бидат повеќе скриени), како и законите кои го регулираат онлајн просторот.
Одредени карактеристики на мрежниот простор, можат да влијаат на овој вид на вознемирување и насилство. Анонимноста може да го зајакне таквото насилство, поради отсуство на чувство на одговорност или уверување дека не мора да се следат правилата што важат во реалниот свет. Навредливите, насилни или експлицитни слики, коментари и податоци објавени на интернет, можат да се прошират брзо и до огромен број на луѓе, без никаква трага, што ја прави жртвата ранлива и без контрола врз сопствената приватност.
Иако опциите за пријавување на вознемирувањето или на насилните објави на социјалните мрежи се подобруваат, сè уште се недоволни напорите, преку политиките на социјалните мрежи, да се завршат започнатите процеси и жртвите да се заштитат. Интернетот не заборава – објавените слики, податоци и резултати од пребарувањата, остануваат достапни на различни начини, што ги прави трајни вознемирувањето и насилството, односно нивното прогонување на жртвата.
Онлајн малтретирањето и насилството се подеднакво штетни и со подеднакво тешки последици по животот на жртвата, како и секое друго вознемирување и насилство во физичката реалност. Психолошките последици (оценети како најтешки) може да вклучуваат напнатост, раздразливост, анксиозност/страв, депресивни реакции, губење на самодовербата/на довербата во другите луѓе, несигурност, збунетост, чувство на вина, безнадежност, беспомошност, лутина, бес, агресија, губење на концентрација и волја за работа, што може да доведе до низа физички и физиолошки тешкотии, како што се заморот, мачнината, несоницата, главоболките, губењето на апетит, лошо варење …
Поради овие карактеристики, онлајн вознемирувањето и насилството лесно може да се „прелеат“ во реалниот живот и да имаат несогледливи последици врз општествениот и професионалниот живот на личноста која е изложена на нив. Ова често резултира со повлекување од интернет просторот, но и од другите јавни простори, со избегнување, (само)исклучување, маргинализирање, но и со откажување или губење на работата и со негативно влијание врз кариерата.
Journalift: Вообичаен совет е – не одговарајте, не продолжувајте да се расправате со напаѓачот, не реагирајте, не влегувајте во расправија. Но, чувството на неправда и потребата да се одбраните и да објасните дека не се во право, е секогаш присутно. Дали постои правилна реакција во таква ситуација?
Како да се справиме со големиот стрес, што ова го носи?
АЖЦ: Разбирливо е дека ситуацијата на нападот го загрозува чувството на самопочит и достоинство и се појавува потреба да се одговори на нападот. Од една страна, фактот што насилникот користи насилство со цел да заплаши, понижи и демонстрира моќ, и оти тој нема да се „промени“ што и да му кажеме, оди во прилог на советот да не се реагира на провокациите, вознемирувањето или на другите видови на напади. Посебно е важно да се спомене дека во ситуација на демнење, односно во ситуации на континуирано вознемирување кое може да вклучува и закани, најдобро е да се прекине секаков контакт со лицето што демнее.
Сепак, не се сите ситуации исти, и можеби жената, во ситуација која не ја проценува за високоризична, ќе има потреба да одговори на нападот. Доколку се случи да процените оти вакво нешто е потребно за да се запре понатамошното вознемирување, би било добро да ги користите веќе споменатите асеративни техники, иако тоа не го гарантира посакуваниот исход.
Секое насилство, без разлика дали ќе го доживее некој близок или странец, ќе предизвика одредена количина на гнев и лутина, но ако реакцијата не донесе психолошка сатисфакција или води во идна опасност, тогаш не е конструктивно да му се „врати мило за драго“ на напаѓачот (треба да се има во вид дека насилните техники се „негова специјалност“, дека тој е подобар на тој терен). Надоместокот за чувството на неправда, во тој случај, не треба да се канализира преку понатамошен конфликт, туку треба да се сврти кон други, веќе споменати системи за поддршка во ситуации на преживеано насилство. Треба да се побара поддршка и помош, за да се запре вознемирувањето и насилничкото однесување и да се спречи повторување на таквото однесување – затоа што секој има право на безбедност и заштита на својата добробит.
