“Shumë informacion e vret informacionin”, një fjali e përdorur nga Francis Balle 25 vjet më parë për të përshkruar fuqinë e medias atëherë (në atë kohë nuk kishte asnjë portal në formatin e sotëm), mund të përshkruajë më së miri situatën aktuale jo vetëm në Bosnjë dhe Hercegovina por edhe të gazetarisë online të të gjitha shteteve të Ballkanit. Megjithëse çdo portal, ashtu si çdo media, duhet të përpiqet të publikojë informacione të vërteta, me cilësi të lartë, të besueshme, të dobishme, analiza e përmbajtjes që ato sjellin tregon se nuk është gjithnjë kështu.
Është e qartë se portalet serioze, të besueshme nuk as numrin më të përafërt vizitash me ato portale që përpiqen të "kënaqin" audiencën me përmbajtjen e tyre, kështu që analiza e botimeve në portalet e zgjedhura që veprojnë në Bosnjë dhe Hercegovinë konfirmon të vërtetën e vjetër – ashtu sikurse letra dikur duroi gjithçka, sot nterneti duron gjithçka.
Sipas bazës së të dhënave të Këshillit të Shtypit dhe Mediave Online, ka të paktën 100 portale aktive në Bosnjë dhe Hercegovinë sot (të paktën ata që kanë deklaruar qartë të dhëna mbi pronësinë, stafin editorial dhe gazetarët në shtyp). Analiza e tendencave të vëzhguara përfshin një numër të përcaktuar saktësisht të tyre, të klasifikuar në tre kategori:
- Portale stand alone: Buka, Depo, Faktor, Fokus, Klix, Slobodna Bosna,
- Zgjatime të mediave vendase, kryesisht të gazetave ditore: Dnevni avaz, Dnevni list, Glas Srpske, Nezavisne, Oslobođenje, Radio Sarajevo i Večernji list,
- Zgjatime të shtëpive mediatike të huaja, kryesisht radio dhe stacione televizive botërore: Al Jazeera Balkans, Deutsche Welle, Glas Amerike, N1, Radio Evropa e Lirë
Përgjatë shtatë ditëve (u zgjodh java e tretë e majit dhe u përcaktuan saktësisht datat – në orën 8 dhe 20, sepse përmbajtja në portale nuk është statike) u studiuan cilat janë temat kryesore dhe titujt, sa i mirë është informacioni, por edhe sa e rëndësishme është besueshmëria dhe burimi, dhe më pas publikimi, në mënyrë që të ndërtohet një marrëdhënie të drejtë me audiencën.
Lajmet, megjithatë, dominojnë pavarësisht nga lloji i medias
Analiza tregoi prirjen që lajmet, si një formë themelore e gazetarisë, mbizotërojnë në të gjitha portalet e vëzhguara, pavarësisht nëse janë lajme të përgatitura nga vetë gazetarët apo nëse transmetohen, zakonisht të kopjuara nga shërbimet e disa agjencive vendase ose të huaja.
Lajmi i përgatitur është shkruar duke përdorur teknikën e piramidës së përmbysur, që do të thotë rregullimi i informacionit nga më i rëndësishmi tek më pak i rëndësishmi. Në hulumtimet për disertacionit të doktoratës "Ndryshimet strukturore në gazetari si një formë e njohjes së realitetit në epokën e dixhitalizimit", studiuesja e komunikimit Amela Deliq konfirmon këtë gjë. Në analizën e 663 titujve ajo zbuloi se gazetarët në portale përdorin dy herë më shumë piramidën e përmbysur në përbërjen e tekstit sesa kolegët e tyre në gazetat e përditshme. Një praktikë e tillë, në një kulturë klikimesh me vëmendje të zvogëluar dhe mungesë kohe e njeriut modern, ka një qëllim logjik - lexuesi shumë shpesh, përveç titullit, lexon vetëm disa rreshta dhe kërkon një titull të ri. Prandaj është e rëndësishme t'i jepni atij informacione më të rëndësishme dhe të dobishme sa më shpejt të jetë e mundur.
Përveç lajmeve, ekzistojnë edhe forma narrative (features: fokus dhe histori trendi, profil, intervistë, koment). Ndërsa Najil Kurtiq shprehet në Bazat e Shkrimit të Mediave se vlerat kryesore të lajmeve janë: domethënia, ndikimi, afatet kohore, afërsia, elementi i pazakontë, spikatja, konflikti dhe humori, si tiparet që shpjegon se këto janë "histori mbi njerëz dhe gjëra që i interesojnë njerëzve" që "bazohen në faktin se njerëzit janë të magjepsur nga njerëzit e tjerë, sukseset, përpjekjet, aventurat dhe madje edhe aksidentet e tyre."
Interesi i audiencës për ngjarje, fenomene dhe njerëz të caktuar, domethënë gjithçka që i bën ata të ndryshëm është fokusi kryesor kur bëhet fjalë për zgjedhjen e temave që vendosen në faqet e para të portalit.
Copy dhe paste si funksione të preferuara në përgatitjen e përmbajtjes
Trendet e vërejtura katër vite më parë në një analizë të përgatitur për Mediacentar nga studiuesja e komunikimit Lejla Turçillo janë ende të pranishme sot në botën online të mediave boshnjake: një luftë e pareshtur për çdo klikim dhe like për të përfituar nga trafiku me reklamuesit, copy dhe paste janë tiparet e preferuara në përgatitja e përmbajtjes dhe titujt janë përgjithësisht të tilla që e detyrojnë lexuesin të hapë vetëm atë postim.
Burimet shpesh nuk ekzistojnë ose temat e përgatitura bazohen në deklaratën e një bashkëbiseduesi dhe pak të dhëna nga një studim, dhe pothuajse askush nuk është imun ndaj postimeve në Facebook dhe postimeve në Tëitter të shndërruara në lajme. Rrjetet sociale kanë qenë prej kohësh një burim për gazetarët dhe redaksitë, por është lënë në harresë fakti se ato mund të jenë vetëm një nga burimet, besueshmëria e të cilit konfirmohet nga burime të tjera dhe kontrolle shtesë.
"Nuk është autentike dhe në përputhje me praktikën gazetareske të formosh një lajm të bazuar në një e-mail, postim në rrjetet sociale ose postim në blog", paralajmëruan tetë vjet më parë Marija Volareviq dhe Domagoj Bebiq duke analizuar rrjetet sociale si një burim lajmesh në programet më të shikuara të lajmeve qendrore në Kroaci. "Këto materiale mund të jenë një burim i vlefshëm për një histori, por një informacion i tillë duhet të kontrollohet gjithmonë me autorin e botimit për të fituar besueshmëri."
Në përgjithësi nuk ka kontrolle të tilla, sepse vetë përdoruesit e rrjeteve sociale, kryesisht politikanët, janë bërë autoritete të padiskutueshme postimet e të cilave merren fjalë për fjalë. Ajo që po ndodh, siç theksuan Bozho Skoko dhe Nikolla Vrdoljak në hulumtimin mbi arritjen aktuale të portaleve të lajmeve, është se:
"Edhe me portale të besueshëm të lajmeve ekziston një trend 'përshtatjeje' me tregun dhe audiencën në një garë më pak të besueshme me citime portaleshe që ofrojnë një pamje më argëtuese dhe joformale të botës. Në këtë proces, kriteret e profesionalizmit dhe besueshmërisë lënë për të dëshiruar dhe ne jemi gjithnjë e më shumë dëshmitarë të komercializimit dhe banalizimit të përmbajtjes," vërejnë autorët.
Për më tepër, politikanët dhe kushdo që kërkon të kontaktojë me qytetarët për disa nga arsyet dhe interesat e tyre u drejtohen atyre direkt përmes profileve të tyre, qofshin ato Facebook, Tëitter apo Instagram. Në të gjitha këto, mediat gjithnjë e më shumë shërbejnë si një platformë PR, madje mund të thuhet një lloj përshpejtuesi publikimesh për çdo politikan që vendos të publikojë ndonjë gjë në rrjetet sociale. Dhe kjo nuk ka asnjë lidhje me kuptimin themelor të ekzistencës së gazetarisë.
Tituj që rrisin pasigurinë
Komercializimi (tërheqja e vëmendjes së audiencës për të klikuar në një post të caktuar), banalizimi, madje edhe banalizimi i përmbajtjes tashmë mund të tregohet nga titujt sepse ato shpesh janë mashtruese, të pasakta dhe pa lidhje me përmbajtjen dhe kur ata trajtojnë tema serioze, siç vërehet nga Zarfa Hrnjiq Kuduzoviq dhe Vesima Çiçkushiq gjatë analizimit të karakteristikave të preferuara të lajmeve. Është e rëndësishme të jeni sa më i dukshëm, i njohur, dhe kur nuk keni përmbajtjen tuaj por po ua transmetoni atë të tjerëve ndaj është e detyrueshme të jepni një titull sa më provokues dhe të klikueshëm.
"Një mjedis i tillë në mediat online inkurajon gazetarët të shkruajnë tituj gjithnjë e më tërheqës që do të zgjojnë mjaft kuriozitet tek përdoruesit në internet për të klikuar në linkun e lajmit. Nuk do të kishte asgjë të diskutueshme etikisht këtu nëse përdoren për të tërhequr vëmendjen potenciali informues i vetë ngjarjes dhe titujt e harmonizuar me thelbin e tekstit."
- Zarfa Hrnjiq Kuduzoviq dhe Vesima Çiçkushiq
Kjo praktikë përdoret nga pothuajse të gjitha portalet e lexuara pak, megjithëse edhe ata që janë në krye të listës për nga lexueshmëria e përdorin si praktikë – pavarësisht nëse bëhet fjalë për transmetim përrmbajtjeje të njerëzve të tjerë, agjensi ose foto lajmesh, njoftime partie, si dhe lajme të shkaktuara nga postimet në Tëitter ose Facebook. Slobodna Bosna ka shkuar edhe më larg në këtë drejtim. Portali ka krijuar në traditën e leximit të përjavshëm, dhe duke ditur që titulli shet gazeta, ata vijuan me një praktikë të tillë. Ata kryesisht marrin tema, nganjëherë shumë të parëndësishme, të cilat më pas i pajisin me një titull të klikueshëm. Përveç publikimeve të rregullta në tëitter, të cilat u japin atyre një titull kumbues, ata shkuan një hap më tej duke publikuar një kronikë të rregullt nga postime të mprehta, ironike, satirike në Tëitter nga psikologu Srgjan Puhal dhe e quajtën "Kur Cicëron Puhalo".
Sipas hulumtimit për disertacionin e doktoratës së Amela Deliq, i cili u zhvillua në mesin e 445 qytetarëve të Bosnjë dhe Hercegovinës, titujt duhet t'u përgjigjen pyetjeve kryesore gazetareske apo t'u përgjigjen pyetjeve të lexuesve.
Të anketuarit bien dakord se - ata presin që titulli të marrë rolin e kryesuesit, titulli është me të vërtetë pjesa më e rëndësishme e përmbajtjes mediatike, dhe shumica e atyre që morën pjesë në sondazh presin diçka të re në titull.
Media në shërbim të partive politike
Kur bëhet fjalë për përmbajtjen, shpesh ndodh që disa portale, nisur nga aktivitetet e të cilave ata monitorojnë dhe transmetojnë pa diskutim, mund të shohin qartë se cili kah politik qëndron pas tyre, si dhe të shërbejnë për t'u marrë me kundërshtarët politikë. Sigurisht, ka një numër të konsiderueshëm të atyre që respektojnë plotësisht rregullat e profesionit të gazetarit, dhe madje edhe kur transmetojnë lajme ose përmbajtje të njerëzve të tjerë, ata i përpunojnë dhe i vendosin ato me cilësi. Nga lajme të tilla ata përpiqen të krijojnë përmbajtjen e tyre, dhe të përpunojnë më tej temën dhe sipas të gjitha standardeve profesionale t'i japin botimit të tyre më shumë cilësi.
Në të njëjtën kohë, portalet që janë zgjatim onlinë të gazetave ditore se kanë temat dhe analizat e tyre, pra tekstete e tyre autoriale. Nga ana tjetër, zgjatimet online që, megjithëse bazohen në gazeta me traditën më të gjatë në Bosnjë dhe Hercegovinë si Oslobodjenje, kanë një faqe shumëngjyrëshe të dominuar nga postimet në Facebook ose postimet në Tëitter, lajmet sportive, njoftimet e partive që transmetohen pa përpunim, shumë shpesh ka një vend të rezervuar për parashikimin e motit ose për receta gatimi, tekste marketingu gjithashtu publikohen të shënuara qartë si promo, por edhe njoftime përkujtimore (nekrologji).
Praktika e botimit të nekrologjive vërehet në faqet e portalit Radio Sarajevo edhe në rastet kur një person, kryesisht i ri dhe i panjohur, nuk ka vdekur si rezultat i infeksionit me koronavirus. Ka edhe lajme për vdekjet e personave të famshëm, kujtime të luftës ose përvjetorëve, transmetimin e postimeve nga rrjetet sociale, lajmet e krijuara nga njoftimet për shtyp, por edhe lajmet e parëndësishme. Rregulli i pashmangshëm i kulturës së klikimit, siç e quajnë Hrnjiq Kuduzoviq dhe çikushiq, konfirmohet, ku "qëllimi kryesor i titullit, përfshirë lajmet, nuk është të informojë përdoruesit, por të zgjojë kureshtjen dhe emocionalitetin e tyre".
Publikoni, pastaj korrigjoni në vend të kontrolloni, pastaj botoni
Në procesin e krijimit në një hapësirë të pafund në internet, ka pak prej tyre që qëndrojnë të palëkundur vetëm me përmbajtjen e tyre dhe që lënë pas dore garën me portale më pak të njohura dhe të besueshme, por të lexuara. Sidoqoftë, ekspertët e medias, pavarësisht nga gjithçka, vendosin kredibilitetin para lexueshmërisë domethënë para shikueshmërisë së përmbajtjes në një portal të caktuar.
Eksperti i komunikimit Bozho Skoko do të theksojë domosdoshmërinë e ndjekjes së këtyre kategorive: "vërtetësia - fakticiteti, profesionalizmi në qasje, besueshmëria në lidhje me" punën e kaluar ", origjinaliteti i përmbajtjes, etika në qasje, dobia (vlera për lexuesin dhe komunitetin), interesimi dhe atraktiviteti në mënyrën e prezantimit, pavarësia, paanësia në lidhje me politikën dhe grupet e interesit dhe diferenca në lidhje me konkurrencën ”.
Titujt kryesorë dhe zgjedhja e temave që mbulohen dhe/ose vendosen, si dhe divergjenca e pikëpamjeve për nevojën e botimit të lajmeve sa më shpejt të jetë e mundur në dëm të saktësisë, vërtetësisë, besueshmërisë dhe saktësisë sjell një ndryshimi të qartë midis portaleve. Ndërsa, në luftën për klikime, shumë portale u përmbahen rregullave të "botimit, më pas korrigjimit", ato më seriozet dhe më të besueshmet, dhe këto janë portale të mbështetura nga media të njohura nga bota, respektojnë praktikën konvencionale të "kontrollit, e më pas botimit". Kjo është arsyeja pse ata janë vonë, por kanë një justifikim të mirë - lajmet që ata publikojnë janë të përpunuara plotësisht profesionalisht, në mënyrë etike, në interes të publikut, të qarta, precize, të besueshme dhe, më e rëndësishmja, të vërteta.
Pavarësisht se sa gazetarë dhe redaktorë përpiqen të tërheqin audiencën me teknika të ndryshme (dhe mashtrime), detyrimi për të sjellë të vërtetën mbetet i pari. Sipas Kurtiq në Kodin e Gazetarisë, nga e vërteta "si ideal dhe imperativ nuk hiqet dorë kurrë". Gjatë rrugës, ekzistojnë kushtet e nevojshme që duhet të plotësohen, të cilat Kurtiq i klasifikoi si më poshtë: "njohuri faktike, bazuar në një qasje të paanshme raportimi, bazuar në fakte përkatëse, përfaqësimin e fakteve dhe saktësinë në dimensionimin dhe orientimin e fakteve".
Duke përmbushur këto kushte, një nga një dhe në fund të fundit të gjithë së bashku, gazetarët do të përfaqësojnë interesin publik për informimin e publikut, do të veprojnë në jetën shoqërore nga pozicioni i kritikës ndaj qeverisë dhe do t'u ofrojnë qytetarëve informacion të qartë që do t'i ndihmojë ata të orientohen dhe të marrin pjesë në shoqëri . Informacioni i besueshëm dhe i plotë, pa manipulim dhe interes në prapavijë, është me të vërtetë i rëndësishëm për shoqërinë dhe qytetarët e Bosnjës dhe Hercegovinës, ashtu si çdo shoqëri tjetër në tranzicion. Portalet deri më tani më së shumti e kanë humbur atë betejë, por ata ende kanë kohë për të reflektuar dhe për të rregulluar tablonë e paqartë të botës së mediave në internet.
