Monetizimi. Ajo fjalë magjike për të cilën kohët e fundit po insistohet gjithnjë e më shumë. Si dhe mbi qëndrueshmërinë, gjithnjë e më shumë edhe mbi zhvillimin e kapaciteteve. Mund të flasim për qëndrueshmëri, por nëse e ndajmë atë në disa nivele. Le të ndalemi tek ajo.
Këtu do t'i kthehesha vetë konceptit të qëndrueshmërisë, të cilin mund ta vëzhgojmë në të paktën tre nivele. Të paktën kështu tregon përvoja e Fondacionit Thomson dhe projektit Media for All.
Llojet e ndryshme të qëndrueshmërisë
Qëndrueshmëria organizative nënkupton që media (si organizatë) është e qëndrueshme në mënyrë financiare dhe operative dhe se planifikon resurset e saj në kohë dhe në mënyrë reale. Në kuadrin e kësaj, është legjitime të mendohet për diversifikimin e burimeve të të ardhurave (ang.diversification of revenues) për të forcuar rezistencën e tyre financiare (ang. financial resilience). Në të njëjtën kohë, nga kjo përllogaritje nuk duhet të përjashtohen edhe fondet e donatorëve të përfituara nga grantet, sepse edhe ato janë një burim legjitim i të ardhurave për mediat profesionale, të cilat përballë presioneve dhe mungesës së tregut, po luftojnë vazhdimisht për mbijetesë. Mbi strategjitë e ndryshme të qëndrueshmërisë për mediat e vogla dhe të pavarura, në kontekstin e ndihmës së donatorëve dhe kërkimit të një strategjie dalëse, një analizë e shkëlqyer është bërë nga Tarik Jusiq. Sigurohuni që ta lexoni këtë tekst.
Qëndrueshmëria në nivelin e një burimi specifik të të ardhurave nënkupton futjen, testimin dhe zbatimin e një burimi të ri të ardhurash (ang.revenue source). Qëllimi është fuqizimi i mediave me njohuri, aftësi, mjete dhe kapacitete të reja (kryesisht njerëzit) për të menduar në drejtim të futjes dhe testimit të tyre. Praktika dhe trendet tregojnë se shumica e mediave profesionale në Ballkanin Perëndimor varen ekskluzivisht nga fondet e donatorëve (diapazoni është midis 80 dhe 90%). Ka shumë shembuj të mediave me të cilat Thomson ka punuar që kanë futur në mënyrë inovative burime të reja të të ardhurave që u bënë të qëndrueshme (të përkthyer në gjuhën e praktikës - ata vazhduan t'i zbatonin dhe t'i fitonin para edhe pasi mbështetja jonë përfundoi).
Për shembull, RTV Nikshiq nga Mali i Zi ka filluar me transmetimin e drejtpërdrejtë (livestreaming) si një shërbim që u ofrohet partnerëve komercialë, Vidi Vaka nga Maqedonia zhvilloi shërbime dhe produkte për klientët komercialë bazuar në përvojën e saj të pasur në fushën e prodhimit të videove dhe tregimit(storytelling). Radio ZOS nga Teshanji, Bosnja dhe Hercegovina, krijoi një agjenci marketingu, përmes së cilës fitojnë të ardhura shtesë duke lidhur bizneset lokale me agjencitë e mëdha të marketingut.
Së fundi, qëndrueshmëria në nivelin e njohurive, aftësive dhe mjeteve nënkupton që rezultatet e trajnimit që i nënshtrohen mediave lënë një shenjë të dukshme në praktikën e tyre. Kjo përfshin një hulumtim shumë të detajuar dhe realist të nevojave të mediave, lidhjen e mediave me trajnerë që dinë të transferojnë dhe lokalizojnë këtë njohuri, një qasje dhe dizajn të përshtatur dhe monitorimin se si dhe në çfarë mase mediat e përdorin atë njohuri, aftësitë dhe mjetet. Kolegu Ilço Cvetanoski për Journallift ka shkruar për qasjen dhe rezultatet e trajnimeve të mirëplanifikuara, ndërsa në broshurën tonë kemi theksuar disa shembuj të praktikave të mira nga i gjithë Ballkani Perëndimor.
Pse ekzistojmë dhe për kë jemi të rëndësishëm?
Të gjitha qasjet e mëparshme për të kuptuar qëndrueshmërinë janë të zbatueshme si për ato komerciale ashtu edhe për mediat që nuk janë të fokusuara kryesisht në fitimin e parave. Këto janë media jofitimprurëse, ose media të drejtuara nga misioni(ang. mission-led media). Në disa raste bëhet fjalë për mediat e komunitetit(ang. community media). Shembujt e këtyre mediave mund të gjenden kudo, qofshin ato portalet kërkimore (si KRIK nga Serbia apo CIN nga Bosnja dhe Hercegovina), mediat me qasje të theksuar aktiviste (Citizens channel nga Tirana), mediat që janë themeluara si fondacione (Vidi vaka nga Shkupi), ose mediat e fokusuara në pakicat dhe grupet e margjinalizuara (Diskriminacija nga BH, Romano Avazo nga Prizreni).
Në punën e tij të kaluar, Thomson ka investuar shumë energji për të ndihmuar këto media të zhvillojnë biznesin e tyre. Përveç kësaj, ekipi ynë mësoi shumë duke punuar me ta dhe prej tyre.
Le të fillojmë me një ushtrim. Nëse do të ishim në fillim të një trajnimi, seminari ose punëtorie, kjo do të ishte një icebreaker, domethënë një pyetje hyrëse ose një grup pyetjesh për të gjithë pjesëmarrësit.
“Nëse drejtoni ose punoni për një media, përpiquni t'i përgjigjeni sa vijon: Pse ekzistoni? Dhe pse saktësisht jeni të rëndësishëm për komunitetin, audiencën dhe njerëzit që ju ndjekin?"
Dhe pas kësaj do të pasonte pyetja kryesore…
“Nëse media jonë do të pushonte së ekzistuari nesër, a do t'i mungonte dikujt? Dhe për çfarë?"
Pikërisht përgjigjet e këtyre pyetjeve janë ato që krijojnë thelbin e asaj që e quajmë - mision.
Çfarë është mision dhe si ta përkufizojmë atë?
Unë sugjeroj që në përpjekjen për të përcaktuar misionin, të mendojmë për tre gjëra - këto janë vlerat që avokon media, pastaj është avokimi i diçkaje që ne e quajmë interesi publik, pra interesi i audiencës apo komunitetit të cilit u drejtohet media, dhe së fundi është brend - pra njohja e medias dhe simbolika që përfaqëson.
Rëndësia e vlerave
Një nga autorët akademikë më të rëndësishëm në temën e shërbimeve të mediave publike, Gregory Ferrell Lowe dallon tre lloje të vlerëve: të brendshme, të shkëmbimit (ang. exchange) dhe të përdorimit. (ang. use)
Vlerat e brendshme i kanë rrënjët në filozofinë morale. Sipas Immanuel Kant-it, vlerat e brendshme nuk kërkojnë ndonjë vërtetim të jashtëm për konfirmimin e tyre. Për shembull, bukuria dhe e vërteta janë vlera në vetvete. Edhe pse dikush do të shtojë se bukuria qëndron në syrin e shikuesit, ndërsa e vërteta bazohet në fakte. Kur flasim për mediat që kryejnë një mision publik, këto janë vlera të brendshme - universaliteti, arsimimi dhe pavarësia.
Vlerat e shkëmbimit janë rezultat i marrëdhënieve ekonomike dhe transaksioneve - ajo që ne si konsumatorë marrim në këmbim të asaj që shpenzojmë (ang. value for money). Shkëmbimi i një vlere me një tjetër bazohet në fuqinë blerëse, por merr parasysh edhe elementë të tillë si mungesa (scarcity) dhe (necessity). Gjërat që janë të rralla, sipas asaj logjike, vlejnë më shumë. Këto vlera nuk nënkuptojnë ndonjë lidhje të thellë ose emocionale midis kërkuesit dhe ofruesit.
Vlerat e përdorimit i referohen përfitimit që një individ ka nga ajo që merr nga një shërbim, produkt ose përmbajtje e caktuar. Përfitimi është një çështje individuale, ndryshe nga vlerat e brendshme që janë universale. Për shembull, për disa, këto vlera janë shpërblime (ang. perk) që merren kur mbështetet një medium me një donacion ose anëtarësim në mënyrë të njëhershme (një bluzë e brendit me një mbishkrim, një filxhan) ose e drejta ekskluzive për të parë për herë të parë disa përmbajtja - një tregim i ri investigativ, një dokumentar etj.
Interesi publik apo interesi i komunitetit
Interesi publik është me të vërtetë një kategori shumë e rëndësishme, por, në të njëjtën kohë, një kategori shumë fluide që i nënshtrohet shumë interpretimeve dhe kuptimeve të ndryshme. Disa besojnë se interesi publik nuk është një kategori konstante, por një kategori e ndryshueshme dhe si e tillë është e pamundur të përcaktohet në mënyrë eksplicite. Për shembull, nëse marrim në konsideratë komponentët e interesit publik - lirinë, pluralizmin, cilësinë, sigurinë dhe identitetin kulturor - do të vëmë re se është e pamundur t'i pajtosh ato dhe të vendosësh një fokus të barabartë në të gjitha në të njëjtën kohë.
Përfshirja e komunitetit në përcaktimin e interesave të avokuara nga media është sigurisht e domosdoshme. Ekzistojnë qasje dhe strategji të ndryshme. Si fillim, hulumtimi i nevojave dhe kërkesave (ang.demand side study). Megjithatë, shumë media jofitimprurëse nuk kanë burime për një sipërmarrje të tillë, ndaj këshillohet që rregullisht të bisedoni me audiencën dhe komunitetin dhe t'u kërkoni atyre sugjerime. Llojet e ndryshme të konsultimeve me komunitetin për të zgjedhur tema (crowdsourcing) gjithashtu mund të ndihmojnë.
Në këtë kontekst, do të doja të përmendja instrumentin Engagement Citizen Reporting (ECR), të cilin kolegët tanë nga BIRN-i e përdorën për të ndihmuar mediat në zgjedhjen e temave dhe përfshirjen e qytetarëve dhe qytetareve në raportim. ECR u dëshmua të jetë e dobishme në shumë mënyra, sepse ndikoi në përkufizime më të qarta dhe prioritizimin e temave me rëndësi për komunitetin, ndikoi në rritjen e angazhimit të komunitetit si dhe në rritjen e nivelit të besimit në media që mbulonin ato tema.
Brendi, pasioni, përkatësia... dhe simbolika
Brendi është një fjalë popullore, në të njëjtën kohë e shtresuar, një koncept, nocion. Brendi mund të jetë çdo gjë. Dhe është, por nuk është thjesht një identitet, reklamë apo logo. Brendi është besim, përkatësi, pasion, siguri, një grup vlerash unike.
Ai krijohet në psikologjinë e konsumatorit (nëse flasim për përdorim komercial) ose audiencës apo komunitetit (kur flasim për media me mision). Ai do të thotë diçka për atë komunitet, përfaqëson dhe simbolizon diçka.
Për ata që kujtojnë vitet e luftës të viteve të 90-ta në Serbi, B92 ishte simbol i gazetarisë profesionale dhe të pavarur, si shumë stacione të tjera të mediave lokale (për shembull, Boom 93 nga Pozharevaci gjatë viteve të 90-ta por edhe sot, Južne vesti nga Nishi sot) . Nga ana tjetër, Radio Televizioni i Serbisë i kontrolluar nga regjimi i viteve të 90-ta ishte simbol i errësirës dhe propagandës mediatike.
Disa media janë bërë simbole të hapësirës mediatike për shkak të trashëgimisë dhe historisë së tyre (për shembull, Oslobođenje nga Sarajeva), besimit që ata ndërtuan me komunitetin në një situatë të polarizimit të madh politik (Vijesti nga Podgorica), ose konsideroheshin simbol i progresit mediatik dhe sollën me vete frymën e lirisë dhe inovacionit teknologjik (si p.sh. Koha ditore nga Prishtina).
Nomen est nomen thotë thënia e vjetër latine - emri juaj ju përcakton, gjë që në rastin e partnerëve tanë nga Tuzlla - RTV Slon - nuk është saktësisht kështu. Slon (elefant), në pamje të parë, nuk është një asocioin për media, profesionalizëm dhe liri, por ky ekip profesionistësh të medias dhe njerëz të jashtëzakonshëm arritën ta ribrendojnë këtë term dhe sot, Slon është, jo vetëm në Tuzlla por edhe në BH, i njohur si një "gjigant i gazetarisë lokale dhe rajonale".
Një vend të veçantë të brendimit shembullor kanë zënë gazetarët/et e TV Forum-it nga qyteti i Prijepoles, të cilët u pozicionuan si i pari dhe i vetmi "televizion i grave" në rajon, me fokus mbi temat e barazisë gjinore dhe avokimit të të drejtave të grave. Dhe e gjitha kjo me shumë këmbëngulje. Dhe me sukses.
Monetizimi i misionit, pse jo?
Kur flasim për modelet e financimit për mediat me mision, po flasim kryesisht për modelet e bazuara në mbledhjen e fondeve nga ana e komunitetit (ang. community-based fundraising). Ndonjëherë misioni dhe biznesi duken si dy botë të papajtueshme, megjithëse në praktikë ka shembuj të shumtë të bashkëpunimit të suksesshëm.
Mediat, madje edhe ato globale dhe të mëdha, e njohën kthimin tek qytetarët dhe komunitetet si një domosdoshmëri dhe prioritet. Një nga shembujt më të famshëm global, Guardian ('The Guardian'), ndryshoi politikën e tij të biznesit disa vite më parë dhe sot modeli i tij i donacion-anëtarësimit është ideal për të gjitha mediat që planifikojnë të ndryshojnë logjikën e tyre të biznesit.
Tre mënyra të të ardhurave dallohen si interesante për mediat me mision, nësee përjashtojmë abonimin (ang.subscription) si kryesisht komercial, dhe disa modalitete të tjera të të ardhurave si partneritetet, kompensimet dhe - grantet klasike.
Modeli i donacionit nënkupton mbështetjen e medias nga individë. Mbështetja nuk drejtohet nga motivet komerciale ose materiale (blerja e mallrave, pagesa për përmbajtje ose shërbime, etj.), por është thjesht me karakter filantropik dhe misionar. Ky model nënkupton akses falas të lirënë të gjitha përmbajtjet dhe një ftesë të vazhdueshme për lexuesit dhe vizitorët e faqeve mediatike për të dhënë donacion. Donacionet mund të jepen në mënyrë të njëhershme, ose mund të jenë të përsëritura - në baza mujore, tremujore, gjashtëmujore dhe vjetore. Ky model nuk u ofron lexuesve asnjë përfitim në këmbim.
Modeli i anëtarësimit (ang. membership) është modeli më adekuat për mediat që në vend të përmbajtjes dhe shërbimeve shesin misionin e tyre. Ky model nënkupton që lexuesit bëhen anëtarë të klubit tuaj dhe në këmbim marrin ndonjë shpërblim, përfitim ose njohje (qasje në një komunitet të mbyllur, përmbajtje të veçanta ose njohje të thjeshtë të anëtarëve). Modeli bazohet në donacione, por në mënyrë të vazhdueshme. Në Serbi, para disa vitesh, gazeta e përditshme "Danas" filloi me një model anëtarësimi, e cila lançoi "Klubin e Lexuesve" dhe në muajin e parë arriti në mbi 400 anëtarë, me mbështetjen e të cilëve për një muaj fiton më shumë se katër paga mesatare mujore. Me modelet e anëtarësimit, të kombinuara me modelet e donacionit, filluan edhe portalet 'Peščanik', KRIK, si dhe 'Autonomija' dhe 'VOICE'.
Modeli i bazuar në crowdfunding nënkupton fushata të kufizuara në kohë me një qëllim specifik. Fushatat kryhen ose vetë ose në platforma të specializuara, qoftë në Serbi (Donacije.rs) ose globalisht (Indiegogo ose Kickstarter). Disa media, si portali slloven i kërkimor Pod črto, kanë një opsion të integruar për mbledhjen e fondeve në ueb faqet e tyre. Fushata më e suksesshme në rajon ishte ajo e nisur në vitin 2017 nga portali kroat Lupiga, i cili arriti të mbledhë mbi 40,000 dollarë nga komuniteti i tij, duke përdorur platformën Indegogo. Gjatë vjeshtës së vitit 2019, TV Forum nga qyteti i Prijepoles - një stacion televiziv lokal i shoqërisë civile që mbron të drejtat e njeriut dhe barazinë e grave - zhvilloi një fushatë të suksesshme crowdfunding me qëllim të blerjes së pajisjeve të studios. Fushata ishte jashtëzakonisht e suksesshme dhe madje u grumbulluan 15% më shumë mjete financiare. Fushatat e tilla janë gjithashtu një vërtetim i mbështetjes dhe besimit që mbizotëron në komunitet.
Është e qartë se asnjë nga këto burime financimi nuk mund të jetë ekskluzive dhe e mjaftueshme, prandaj kombinimi dhe diversifikimi i të ardhurave është i rëndësishëm. Për modelet e financimit të mediave me mision (apo mediave alternative) ka shkruar edhe kolegia ime Blerjana Bino, në tekstin ku prezantoi Modeli "me tre këmbë"(ang. three-legged model), i cili nënkupton tre burime të ardhurash - komunitetin, reklamuesit dhe donatorët klasikë (programet qeveritare dhe joqeveritare).
Nuk ka plumb të argjendtë!
Si të zbatohen të gjitha këto në praktikë? Nuk ka zgjidhje të vetme për të gjithë. Përcaktimi i misionit, pozicionimi i vetes (si media që përmbush atë mision), përcaktimi dhe komunikimi i vazhdueshëm me komunitetin janë vetëm parakushte për monetizimin e sukseshëm dhe zbatimin e disa prej modeleve të përmendura në tekst.
Kjo është arsyeja pse roli i programeve mbështetëse është i rëndësishëm dhe organizata si Thomson i krijojnë, i përshtatin dhe i ofrojnë ato në mënyrë që mediat të jenë në gjendje të krijojnë modelet e veta të përshtatura me nevojat, kapacitetet dhe specifikat e tyre.
Është një qasje që Thomson avokon dhe vazhdimisht po zbaton.
